Số hóa di sản

Điểm tương tác, check-in trước điện Thái Hòa

“Chạm” để khám phá “bảo vật sống”

Du khách đến Đại Nội Huế giờ đây không còn cảnh chen nhau xếp hàng mua vé hay bối rối tìm đường giữa quần thể rộng lớn. Chỉ với vé điện tử và ứng dụng “Di tích Huế”, mọi thứ trở nên gọn nhẹ: bản đồ thông minh dẫn đường, thuyết minh tự động đa ngôn ngữ, mô hình 3D và dữ liệu bổ sung hiện ngay trên điện thoại, hành trình khám phá trở nên mạch lạc và trực quan hơn.

Từ cuối năm 2024, hệ thống trạm tương tác Tap Quest của Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô (BTDTCĐ) Huế triển khai mở ra một cách tiếp cận di sản hoàn toàn mới. Chạm nhẹ điện thoại vào bảng gắn chip NFC, du khách lập tức bước vào “câu chuyện” của di tích thông qua hình ảnh, video, mô hình 3D hay hướng dẫn viên số ứng dụng AI. Mỗi trạm còn tự đề xuất điểm dừng kế tiếp phù hợp và cho phép người xem “khắc tên mình lên bức tường số” - một kiểu check-in hiện đại, không hề tác động đến cảnh quan di tích nhưng vẫn lưu lại dấu ấn cá nhân.

Du khách quét mã trải nghiệm trạm tương tác thông minh tại di tích Hải Vân Quan

Giám đốc Trung tâm BTDTCĐ Huế Hoàng Việt Trung nói: “Chúng tôi xem công nghệ là công cụ tối ưu để gìn giữ, phát huy và đưa di sản đến gần hơn với cộng đồng. Mỗi ứng dụng mới phải thực sự mang lại trải nghiệm thuận tiện và cảm xúc cho du khách”.

Đến nay, có 96 trạm Tap Quest được triển khai khắp Quần thể di tích Cố đô Huế, hình thành bản đồ văn hóa số liên hoàn - mô hình được kỳ vọng tạo nên chuẩn mực mới cho du lịch văn hóa Việt Nam. Một trong những bước tiến gây ấn tượng là dự án định danh số cổ vật và triển lãm số metaverse, với công nghệ RFID/NFC kết hợp blockchain (Nomion), mỗi cổ vật sẽ có một “danh tính số” duy nhất, chứa toàn bộ dữ liệu 3D, lịch sử, hình ảnh và câu chuyện liên quan. Từ thí điểm 10 cổ vật năm 2024, đến nay đã có 108 cổ vật được định danh và trưng bày trong 10 phòng triển lãm số. Chỉ cần “một chạm” điện thoại vào chip gắn cạnh cổ vật, du khách có thể xem phiên bản 3D sắc nét, xoay chuyển, phóng to từng đường nét chạm trổ…

Du khách khám phá điện Phụng Tiên qua hệ thống phục dựng ảo

Phó Chánh Văn phòng Trung tâm BTDTCĐ Huế Võ Quang Huy thông tin: Công nghệ Nomion tạo ra bản ghi kỹ thuật số 1:1, chống làm giả và bảo đảm tính minh bạch. Các bảo vật như: Quả cầu cửu long sơn thếp, phù điêu đá cẩm thạch thời Minh Mạng, kiệu vua Bảo Đại, hay các hiện vật cành vàng lá ngọc… đều đã có mã định danh riêng, giúp người xem khám phá từng chi tiết mà ngay cả tham quan trực tiếp đôi khi cũng không thể nhìn rõ.

Không chỉ phục vụ người xem tại Huế, nền tảng museehue.vn còn cho phép khán giả toàn cầu mua vé tham quan triển lãm số trên metaverse. Trong tương lai, mô hình “sở hữu phiên bản số”, nơi người sưu tầm có thể mua bản NFT kèm chip NFC của cổ vật được kỳ vọng sẽ mở ra một hướng đi kinh tế mới cho văn hóa Huế.

Du khách khám phá, trải nghiệm các sản phẩm văn hóa với công nghệ thực tế ảo

“Định danh số không chỉ giúp bảo tồn mà còn mở ra giá trị mới, giá trị kinh tế số từ di sản”, Giám đốc Hoàng Việt Trung khẳng định.

Đến nay, UBND TP. Huế đã phê duyệt kế hoạch định danh gần 1.000 cổ vật giai đoạn 2025 - 2027, hướng đến hình thành hệ sinh thái di sản số toàn diện - một mục tiêu lớn trong hành trình chuyển đổi số của Cố đô.

Hướng đến hệ sinh thái di sản số

Ngoài trải nghiệm dành cho du khách, Huế đang đầu tư sâu vào nền tảng khoa học cho công tác phục hồi và tu bổ. Từ năm 2023 đến 2025, Trung tâm hợp tác với UALS (Hàn Quốc) thực hiện quét 3D và xây dựng mô hình HBIM cho điện Thái Hòa, với tổng cộng hơn 5.200 chi tiết được số hóa. HBIM cho phép theo dõi mức độ hư hỏng, đánh giá cấu trúc, phục dựng chuẩn mực và bảo trì khoa học. Sau Thái Hòa, công nghệ này sẽ được áp dụng cho điện Cần Chánh và các công trình trọng yếu khác.

Mới đây, Huế còn tiếp nhận kho tư liệu quý từ Pháp: 8.400 ảnh tư liệu từ ANOM; 957 ảnh từ EFEO; 39 tài liệu gốc về điện Cần Chánh; 32 mô hình 3D các cổ vật đặc biệt: Cửu đỉnh, Cửu vị thần công, Ngai vua… “Từ chỗ dữ liệu rời rạc, khó khai thác, chúng tôi đang chuẩn hóa, lưu trữ khoa học để phục vụ cả bảo tồn và nghiên cứu dài hạn”, ông Hoàng Việt Trung nói.

Hiện nay, Trung tâm BTDTCĐ Huế cũng đang xây dựng các mô-đun dữ liệu mở, phục vụ doanh nghiệp sáng tạo văn hóa. Hoa văn cung đình sẽ được vector hóa, mô hình 3D, bản vẽ phục dựng có thể trở thành tài sản số để khai thác kinh tế. Đây là mô hình phổ biến trên thế giới nhưng khá mới mẻ ở Việt Nam. Theo ông Trung, Huế có 24 loại hình di sản từ kiến trúc, phong thủy, y học, lễ hội, phong tục… “Nếu chuyển hóa được những kho tàng vô hình này thành nguồn lực kinh tế, Huế sẽ thật sự bước vào thời đại công nghiệp văn hóa”.

Giai đoạn tới, Huế đặt mục tiêu hình thành Kho tri thức số về di sản Huế, bao gồm: cơ sở dữ liệu kiến trúc - hạ tầng; dữ liệu trùng tu - bảo tồn; hệ thống dữ liệu mở phục vụ nghiên cứu, giáo dục và sáng tạo; nền tảng kết nối VR/AR, AI, IoT và big data.

“Ngày nay, trải nghiệm di sản vượt xa việc chỉ nhìn, nghe hay chụp ảnh. Mỗi bước chân trong không gian di tích là hành trình khám phá cảm xúc, kiến thức và những câu chuyện đằng sau từng hiện vật. “Công nghệ chính là chìa khóa để biến trải nghiệm này thành sống động, giúp di sản trường tồn, gần gũi hơn và chạm đến trái tim mỗi du khách”, ông Hoàng Việt Trung chia sẻ.