 |
| Còi hú cảnh báo mưa lũ được đặt tại toà nhà hành chính thành phố Huế. Ảnh: nhandan.vn |
Âm thanh cảnh báo
Lần đầu tiên trong năm 2025, vào lúc 18h ngày 26/10, thành phố Huế kích hoạt bốn còi hú để phát tín hiệu cảnh báo lũ lớn, giúp người dân vùng hạ lưu kịp thời ứng phó. Và chỉ trong một tháng, đã có đến 4 lần - một con số kỷ lục, người dân Huế nghe tiếng còi hú đáng sợ này. Gọi rằng “đáng sợ” nhưng trong thực tế tiếng còi hú lại vô cùng cần thiết đối với một địa phương như Huế, thường xuyên “trời hành cơn lụt mỗi năm” (Lời bài hát “Tiếng sông Hương của nhạc sĩ Phạm Đình Chương”).
Được lắp đặt tại tòa nhà hành chính thành phố, Công ty TNHH MTV Quản lý khai thác công trình thủy lợi Huế, Hương Trà, Quảng Điền, việc vận hành hệ thống còi hú báo lũ được thực hiện theo 2 hình thức: Một là, tự động từ xa qua mạng wifi do Trung tâm Giám sát, điều hành đô thị thông minh điều khiển. Hai là, thủ công tại chỗ khi bị mất liên lạc. Đó được xem là giải pháp thích ứng thông minh với lũ.
Tiếng còi hú khiến tôi nhớ đến trận lụt lịch sử cách nay vừa đúng 26 năm. Dạo ấy, những thông tin về lũ dữ chưa được cập nhật nên đến chiều 1/11/1999, nước lụt đã lên cao, tôi vẫn cố cho xong buổi học công nghệ thông tin. Để rồi, đến gần 7 giờ tối, trên đường về nhà ở Thủy Phương (phường Thanh Thủy), tôi mới sợ hãi cảm nhận những tác động của lũ lụt khi Quốc lộ 1A nước chảy xiết, có lúc như cuốn tung cả xe và tôi. Về nhà, nước lụt đã vào tận sân… Những ngày tiếp theo, lũ dữ hoành hành, mất điện và thông tin mù tịt, mọi người chủ yếu trông chờ vào chiếc điện thoại “cục gạch” rất nhanh chóng bị hết pin, không sạc được.
Chung sống
Tôi vẫn nghĩ, ngày 13/11/1995 là thời điểm mang tính chiến lược khi tại cuộc họp khẩn ở Đồng Tháp sau trận lũ lịch sử ở Đồng bằng sông Cửu Long, Thủ tướng Võ Văn Kiệt phát biểu: “Chúng ta không thể chống lũ như chống giặc được nữa. Phải học cách sống chung với lũ”. Để rồi đến năm 2000, sau khi chỉ đạo trực tiếp công tác phòng, chống lụt bão miền Trung mà đặc biệt là ở Huế, tại Hội nghị tổng kết phòng, chống lũ lụt Đồng bằng sông Cửu Long (Cần Thơ, tháng 8/2000), Thủ tướng Phan Văn Khải chính thức khẳng định: “Chiến lược của chúng ta từ nay là sống chung với lũ”.
Hơn 1/4 thế kỷ qua, cả nước nói chung và Huế nói riêng từng bước nỗ lực để “chung sống với lũ”. Ví như ở Huế, nhà ở hay các công trình công cộng (nhà ở, trạm y tế…) cao tầng ngày càng phổ biến. Những chương trình xây cất “Nhà chống lũ” hay mô hình “Cộng đồng sống chung với lũ” được phổ biến ở các địa phương thấp trũng. Hệ thống các công trình chống lũ, như đê điều, bờ kè và hồ chứa nước được xây dựng. Huế còn chú trọng xây dựng, gia cố bờ kè, đê bao, hồ điều hòa, hồ chứa lũ tạm trong nội thị; nạo vét, khơi thông và làm mới hệ thống thoát lũ.
Hướng tới chung sống lâu dài với bão lũ, Huế thực hiện chuyển đổi cơ cấu kinh tế vùng ngập sâu thường xuyên, chuyển từ trồng lúa sang nuôi trồng thủy sản, du lịch sinh thái, rừng ngập mặn; phá bỏ các công trình ngăn cản dòng chảy tự nhiên; trồng lại rừng đầu nguồn. Đặc biệt, quy hoạch lại trung tâm đô thị Huế theo nguyên tắc “sống chung với lũ”; khu đô thị mới phát triển về phía nam và phía tây, những nơi cao ráo hơn.
Thích ứng thông minh
Diễn biến trong năm 2025 cho thấy lụt bão đang ngày càng "hung tợn", với tần suất, cường độ và phạm vi ảnh hưởng lớn, gây thiệt hại nghiêm trọng. Khái niệm “sống chung với lũ” từ những năm 1990 - 2000 vẫn còn giá trị, nhưng nay đang được nâng cấp thành “thích ứng thông minh với lũ”.
Nền tảng Hue-S do Trung tâm Giám sát, điều hành đô thị thông minh phát triển và vận hành là một minh chứng. Đây là siêu ứng dụng (super app) tích hợp theo dõi mực nước sông, hồ thủy điện và camera trực tuyến. Người dân có thể nhận cảnh báo qua điện thoại, theo dõi tình hình lũ lụt thời gian thực và thậm chí thanh toán hỗ trợ khẩn cấp. Đến năm 2025, Hue-S đã trở thành nền tảng kết nối hệ sinh thái số, giúp phối hợp nhanh chóng giữa chính quyền, cộng đồng và lực lượng cứu hộ.
Huế cũng đã tích hợp AI vào dự báo và cảnh báo thiên tai, giúp độ chính xác cao hơn so với phương pháp truyền thống. Hay mới đây là Dự án ZCRA (Zero Carbon Resilient Adaptation), hợp tác với ISET và Plan International, nâng cao cảnh báo lũ sớm tại Huế bằng công nghệ cảm biến và phần mềm phân tích dữ liệu lớn, tập trung vào cộng đồng dễ tổn thương. Nó đã cải thiện năng lực dự báo tại các xã ngập nặng, giảm được thời gian phản ứng.
“Thích ứng thông minh với lũ” tại Huế còn được hiểu với ý nghĩa xưa cổ nhất, không chỉ là chuyện cảnh báo mà còn là sự chủ động trong dự trữ lương thực, thuốc men, rèn luyện kỹ năng sống sót khi bão lũ xảy ra, khả năng huy động lực lượng di dời (chọn địa điểm phù hợp) và ứng cứu. Đặc biệt, “thích ứng thông minh với lũ” nhưng không quên lời người xưa nhắc nhủ về sự đồng lòng, chung sức của cả cộng đồng: "Lụt thì lút cả làng/Muốn cho khỏi lụt thiếp chàng cùng lo".
Rõ ràng, chỉ khi mỗi người dân, mỗi cơ quan, mỗi thế hệ cùng lo, cùng làm, cùng giữ lấy rừng đầu nguồn, cùng nâng nền nhà cao hơn, cùng mở lòng sông cho nước chảy, cùng chia sẻ một tin nhắn cảnh báo trên Hue-S… thì Huế mới thực sự thích ứng được - không phải chỉ sống chung, mà là sống an toàn, sống bền vững giữa bão lũ khôn lường. Tiếng còi hú rồi sẽ còn vang lên nhiều lần nữa. Nhưng chỉ cần chúng ta còn cùng lo như "thiếp chàng" ngày trước, thì dù lụt có đến mấy, làng vẫn không lút.