Muôn kiểu xe độ
Đi lên huyện miền núi Nam Đông, thỉnh thoảng ở bìa rừng, trong nhà dân, ven đường lộ, mọi người sẽ giật thót bởi tiếng “lóc bóc” từ xe độ hoặc tiếng nẹt pô khi chở “hàng”. Có lẽ, xe máy chế độ “khởi nguyên” của nó không phải để đưa lên miền núi làm “lâm tặc xa”, mà bà con dân tộc thiểu số dùng làm phương tiện vận chuyển mủ cao su, cây giống lên những triền đồi mỗi mùa ươm cây. Dần dà, dân miền núi mới “ứng dụng” nó vào vận chuyển lâm sản trái phép ở địa hình núi cao.
Xe độ chế bị lực lượng Hạt Kiểm lâm Nam Đông bắt giữ khi vận chuyển lâm sản trái phép
Tìm một thợ sơn tràng hay một điểm chế xe độ ở Nam Đông không khó, nhưng điều quan trọng là “nhân vật” có hợp tác hay không. May sao, chúng tôi gặp được P. (xã Thượng Quảng). P. bảo rằng, gọi anh là thợ sơn tràng, lâm tặc hay dân cạo mủ cũng được. Nhưng anh đã bỏ nghề lâm tặc. Cái yếu tố “bỏ nghề” làm câu chuyện giữa chúng tôi có phần thoải mái hơn. P. vốn chẳng phải con nhà chuyên nương rẫy, nhưng lên vùng cao này lập nghiệp rồi lấy vợ. Nhà vợ có vườn cao su, thế là P. biết nghề cạo mủ. Sau thời gian mủ cao su “rớt giá tận đáy”, P. bàn vợ xoay sang đi gỗ. Để có xe chinh phục những cung đường với những con dốc “mạ ơi, mệ ơi” thì với lâm dân, không còn con đường nào khác phải mang xe xuống phố mà độ.
P. kể: “Một chiếc xe máy, độ từ A tới Z mất chẵn 3 triệu đồng. Từ làm máy, khung xe, phuộc nhún, bánh xích tải. Miễn sao con “ngựa sắt” khỏe hơn, chịu đường rừng là được”. Chỉ tay về “con Wave@” bị lột nhẵn yên, bình xăng, pô, biển kiểm soát, của mình, P. nói thêm: “Tùy theo địa hình, tùy theo “cái mà mình chở”, chủ xe có thể đặt làm ở các tiệm chuyên chế xe độ trên địa bàn. Các phuộc nhún phải thay lò xo mạnh hơn. Vòng tua xích tải được thiết kế lớn hơn, xe chậm hơn nhưng khỏe hơn. Bình xăng được thế bằng can nhựa, gắn trước xe để tiện bỏ gỗ. Đặc biệt, côn xe phải đắp lại. Máy phải doa nòng và đôn cần ven mới khỏe được”. Phần cuối cùng như lời P. nói là khung xe tự chế, chủ muốn độ xe có thể đặt làm các tiệm sắt. Các bộ phận khác đều do chủ “lò” độ xe đảm nhiệm.
Một điểm chuyên độ chế xe cho lâm dân tại Nam Đông
Xe độ thường chỉ dùng trên tuyến đường có địa hình phức tạp, được chế khung vững chắc có thể chở thêm từ 4-6 phách gỗ bố trí dọc theo chiều chạy của xe. Do xe thay đổi kết cấu nên chỉ hoạt động trên rừng, không ra đường lớn vì sợ lực lượng chức năng thu giữ. Theo lời giới thiệu của P., chúng tôi gặp được anh Q., chủ quán Q.T, chuyên độ xe trên địa bàn xã Hương Hữu. Anh Q. cho biết, nhu cầu độ chế xe cho dân đi rừng trước đây rất lớn, do giá mủ cao su xuống thấp, bị áp lực sinh kế, nhiều người xoay sang khai thác rừng, dùng xe vận chuyển. Thời gian gần đây, do công an, kiểm lâm “làm gắt”, nên nhu cầu không còn nhiều như trước. “Bình quân mỗi tuần 3 thợ trong xưởng chúng tôi có thể “độ” xong một xe. Chỉ có làm máy đơn giản, tạo khung thay đổi kết cấu, các bộ phận khác không có “hàng” chúng tôi phải đặt từ Huế mang lên. Một xe độ hoàn chỉnh phải mất 2,5-3 triệu đồng”, Q. thổ lộ.
Tăng cường quản lý
Ông Hoàng Văn Đông, Chủ tịch UBND xã Thượng Quảng - nơi có nhiều phương tiện xe độ chế của các lâm dân, cho biết, trước đây, địa phương này có 45 phương tiện xe độ chế, hiện nay con số này chỉ còn 36. Trước tình hình xe độ chế được sử dụng phổ biến ở một số địa phương, UBND huyện Nam Đông đã yêu cầu các xã thống kê số lượng xe tự chế trên địa bàn, nắm danh sách và yêu cầu các chủ xe ký cam kết không vi phạm các quy định về ATGT cũng như vận chuyển lâm sản trái phép.
Cận cảnh xe độ chế lâm tặc thường sử dụng
Ông Hoàng Quốc Vũ, phụ trách bộ phận Thanh tra - Pháp chế hạt Kiểm lâm Nam Đông cho biết: “Năm 2015-2016, hạt phối hợp với các đơn vị liên quan, bắt giữ khoảng 25 xe độ chế. Hiện nay, trên địa bàn có khoảng 50 xe độ chế, dùng để chở mủ cao su, gỗ rừng trồng. Một bộ phận cũng lợi dụng để chuyên chở lâm sản trái phép ở các địa phương Thượng Quảng và Hương Sơn. UBND huyện Nam Đông đã yêu cầu xử lý quyết liệt loại phương tiện này”.
Cũng theo ông Vũ, xử lý triệt để loại xe này đối với hạt gặp một số khó khăn, như khi phát hiện nhưng xe không chở lâm sản trái phép thì đành chịu; xe chủ yếu không chính chủ, không giấy tờ hợp lệ; các đối tượng lưu thông ban đêm, không ra đường lớn, nếu “giáp mặt” với lực lượng công an thì dừng nhưng thấy kiểm lâm là bỏ chạy nên khó bắt giữ. Ông Vũ kể cho chúng tôi câu chuyện vào đầu tháng 8/2016, khi lực lượng hạt kiểm lâm nhiều lần mật phục mới bắt giữ được 3 phương tiện xe độ chế chở 1m3 gỗ không giấy tờ hợp lệ, không dấu búa kiểm lâm. “Chúng tôi phải mật phục nhiều lần, bởi có lúc vừa ra khỏi cổng cơ quan thông tin tuần tra đã bị lộ. Nhiều lúc lực lượng kiểm lâm bị “theo dõi”, thấy có động là lâm tặc tẩu tán ngay”.
Trung tá Phan Gia Năm, Đội trưởng Đội CSGT Công an huyện Nam Đông, thông tin, trong thời gian qua, lực lượng CSGT cũng đã tăng cường tuần tra, kiểm soát và bắt giữ nhiều xe máy độ của các đối tượng trên địa bàn. Gần đây nhất, đơn vị cũng tiến hành bắt giữ 7 chiếc xe độ, thay đổi kết cấu khi lưu thông. “Đối với những xe chính chủ, đơn vị cũng linh động nếu vi phạm lần đầu, tạo điều kiện cho bà con làm ăn. Các phương tiện không giấy tờ hợp lệ thì kiên quyết xử lý, tịch thu”, Trung tá Năm nói.
Hà Nguyên