 |
| Chủ tịch Hồ Chí Minh gặp gỡ phóng viên các cơ quan báo chí trong và ngoài nước tại Thủ đô Hà Nội (5/1968). Ảnh: TTXVN |
Phải thường xuyên tu dưỡng đạo đức, rèn luyện nghiệp vụ
Từ năm 1927, trong tác phẩm Đường Kách mệnh - đã trở thành Bảo vật quốc gia, Nguyễn Ái Quốc đã nêu 27 điều cốt yếu về Tư cách một người cách mệnh. Dù cách dùng từ ngữ ngày nay so với ngôn ngữ cách đây 100 năm đã có vài đổi khác song tất cả những điều đó đến nay vẫn không hề “cũ”. Những nét phẩm chất đạo đức, nhân cách của người làm báo cũng nằm trong những điều chung đó và hơn thế nữa, còn mang thêm những yêu cầu của đạo đức công vụ/nghề nghiệp đặc thù.
Chủ tịch Hồ Chí Minh thường dùng chữ Cán bộ viết báo, Người làm báo thay cho chữ Phóng viên. Tại Đại hội Hội Nhà báo lần thứ ba ngày 8/9/1962, Người nhấn mạnh: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng”.
Trong việc rèn luyện phẩm chất, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt nhấn mạnh những đức tính cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Đó là mục tiêu tu dưỡng của mỗi người Việt Nam yêu nước, nhưng mỗi cán bộ, đảng viên là những người cần gương mẫu thực hiện trước. Với những người làm báo càng cần như vậy do họ còn/phải đảm nhiệm thêm việc thực hiện những chức năng xã hội của báo chí. Theo Người, những cán bộ làm báo cần giúp nhau tự phê bình và phê bình: “Phê bình và tự phê bình (chữ in nghiêng trong nguyên bản) là vũ khí rất cần thiết và rất sắc bén, nó giúp chúng ta sửa chữa sai lầm và phát triển ưu điểm. Vì khéo lợi dụng nó mà Đảng ta và dân ta ngày càng tiến bộ. Đối với báo chí cũng vậy. Phê bình phải nghiêm chỉnh, chắc chắn, phụ trách, nói có sách mách có chứng. Phải phê bình với tinh thần thành khẩn, xây dựng, “trị bệnh cứu người”. Chớ phê bình lung tung không chịu trách nhiệm”. Đó là cách hiệu quả giúp những người làm báo ngày càng tiến bộ.
Nhiệm vụ mới trong giai đoạn mới
Trong tác phẩm nổi tiếng Sửa đổi lối làm việc, tháng 10/1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhắc nhở: “Bất kỳ ở hoàn cảnh nào, đảng viên và cán bộ cần phải luôn ra sức phấn đấu, ra sức làm việc, cố gắng học tập để nâng cao trình độ văn hóa, tri thức và chính trị của mình”. Tính tiên phong, hiện đại và tinh thần phản biện xã hội là những yếu tố xác định vai trò của báo chí. Tính tiên phong khởi nguồn từ Báo Thanh Niên do Nguyễn Ái Quốc sáng lập đã được phát huy, lan tỏa và trở thành truyền thống đáng tự hào của báo chí cách mạng Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh với báo chí, đã là của Nhân dân và vì Nhân dân, vai trò tiên phong trong trong sự nghiệp xây dựng, chấn hưng đất nước. Ngày 9/6/1949, Người viết trong thư gửi lớp học viết báo Huỳng Thúc Kháng: “Nhiệm vụ của tờ báo là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện, giáo dục và tổ chức dân chúng, để đưa dân chúng đến mục đích chung”.
Từ cuối thế kỷ XX, sự phát triển ngày càng nhanh của internet, công nghệ thông tin và các phương tiện kết nối đã hình thành xã hội thông tin ngày càng rộng lớn khiến việc làm báo trở nên đa dạng, đa phương tiện, đa loại hình. Môi trường truyền thông số đã và đang tạo ra những khả năng kết nối, tương tác ngày càng mạnh mẽ. Điều này đòi hỏi những người làm báo phải có một trình độ mới, một sự thích ứng mới với khoa học, kỹ thuật, công nghệ. Những điều này Hồ Chí Minh cũng đã dự liệu từ rất sớm. Người căn dặn: “Xã hội càng đi tới, công việc càng nhiều, máy móc càng tinh xảo. Mình mà không chịu học thì lạc hậu, mà lạc hậu là bị đào thải, tự mình đào thải mình”. Đó là phương châm rèn luyện của những người làm báo Việt Nam để thực hiện ngày càng tốt hơn chức năng của báo chí bám sát phản ánh cuộc sống. Mỗi bài báo phải kết tinh trình độ, quan điểm và cả năng lực và phẩm chất cá nhân, thể hiện nhân cách của nhà báo. Nhân cách của người làm báo cách mạng Việt Nam theo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh dựa vào cơ tầng vững chắc là nhân cách, đạo đức của người cán bộ cách mạng và trên đó là những yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp cần nghiêm túc tuân thủ và rèn luyện.
Tăng cường vai trò giám sát và phản biện của báo chí để tạo sự đồng thuận xã hội là vấn đề cấp thiết, được nhấn mạnh trong xã hội hiện đại. Nhà báo Hồ Chí Minh là một tấm gương mẫu mực sử dụng báo chí như một kênh quan trọng để nắm bắt và phản hồi các thông tin đến từ thực tiễn, qua đó làm tốt hai chức năng xã hội của báo chí là phản ánh và phản biện. Trên mặt báo, đặc biệt là trên Báo Nhân Dân, với bút danh C.B, Người thường xuyên có nhiều bài viết về những gương người tốt, việc tốt, những cách làm tốt. Người chỉ rõ những điều cần chấn chỉnh trong những hoạt động của các cấp, các ngành, các địa phương.
Nhiệm vụ mới trong giai đoạn mới đang đòi hỏi những người làm báo rèn luyện nhiều mặt, tự nâng cao mình để có đủ tâm, đủ đức, đủ tài, hoàn thiện nhân cách để tham gia góp sức hoàn thành những mục tiêu lớn của dân tộc. Những luận điểm của Hồ Chí Minh về mục đích, tôn chỉ, vai trò, nhiệm vụ của báo chí cách mạng, về rèn luyện, tu dưỡng đạo đức, phẩm chất, nhân cách của người làm báo cách mạng vẫn mang giá trị soi sáng với báo chí cách mạng Việt Nam. Tấm gương làm báo của Người vẫn được học tập và soi sáng cho những người làm báo hôm nay làm theo. Chúng ta không quên những điều căn dặn của Nhà báo Hồ Chí Minh và tấm gương lớn của Người.
TS. Ngô Vương Anh