Để hưởng ứng chủ trương của Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa nhằm vận động, khuyến khích và cưỡng bách việc học chữ xóa mù cho toàn dân, Thảo Am Nguyễn Khoa Vy (1881 - 1968), một nhà thơ nổi tiếng xứ Huế về thể thơ đối vận, thơ nói lái đã làm một bài tổng luận về phong trào Bình dân học vụ và ích lợi to lớn của người biết chữ, hiểu chữ nghĩa.
 |
| Báo Quyết Thắng số 31 ra 10/4/1946 |
Với Thảo Am, Cách mạng Tháng Tám đã giải phóng dân tộc, giải phóng người dân nô lệ, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập, tự do. Chính vì thế, ngay trong không khí sục sôi của ngày tổng khởi nghĩa, Thảo Am đã ứng khẩu ca vang câu hò ủng hộ Việt Minh với cách sử dụng thuật chơi chữ: "Việt Minh là việc của mình/Anh chị em ơi mau mau cầm cờ vác gậy mà đi biểu tình với bà con".
Bài "Bình dân học vụ" của Thảo Am Nguyễn Khoa Vy đăng lần đầu trên tuần báo Quyết Thắng, cơ quan tuyên truyền và tranh đấu chính trị, văn chương, xã hội, kinh tế của Việt Minh Trung Bộ. Ghi như vậy nhưng Quyết Thắng thực chất là cơ quan ngôn luận của Tỉnh ủy Thừa Thiên và Xứ ủy Trung Bộ. Bài "Bình dân học vụ" in ở số 31 ra ngày 10/4/1946, mà chúng tôi vừa tìm thấy. Bài thơ này ra đời 80 năm trước, ngày nay đọc lại vẫn còn tính thời sự trước phong trào “Bình dân học vụ số” được hưởng ứng, phổ cập công nghệ số đến toàn dân trong cả nước.
Xin được công bố lại và trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.
Bình dân học vụ
Việt Nam ta nay là dân chủ,
Trăm ngàn cũng chuyện cũ đổi thay,
Mỗi người ra giúp một tay
Phải cho có học mới hay mà làm.
Người mình sẵn tánh ham biết chữ,
Bởi không trưởng thành thử lương ương.
Có câu “bất học diện tường”,
Ai mà dốt nát cũng dường như đui.
Thực dân muốn dập vùi dân trí,
Anh em ta thử nghĩ mà coi:
Lâu nay mình chịu thiệt thòi,
Con Hồng cháu Lạc ra loài vu vơ.
Nước độc lập phất cờ dân chủ,
Mở bình dân học vụ ra ngay.
Nghĩa là bạn, chữ là thầy,
Anh em giúp sức, đêm ngày dạy nhau,
Học vụ dạy dân mau thông hiểu,
Khỏi lầm đường lạc nẻo như xưa,
Tám mươi năm bị phỉnh lừa,
Đít - cua nghe đọc đã thừa chán tai.
Học vụ dạy người người biết chữ,
Biết trung thành phụng sự quốc gia.
Biết công nghiệp của ông cha,
Mồ hôi nước mắt thành ra nước mình.
Học vụ dạy biết binh (bênh) nòi giống,
Chẳng cho người đả động đến ta.
Hai mươi lăm triệu một nhà,
Cùng non sông cũ cũng bà con chung.
Học vụ dạy hết lòng đoàn kết,
Mối thâm tình đến chết không lơi,
Trong khi gặp việc tày trời,
Nông gan cảm tử trọn đời hy sinh.
Học vụ dạy rành rành công lý,
Cái hư danh tư lỵ (lợi) đừng ham,
Chẳng xu mị, chẳng tham lam,
Không đem bán nước, không làm Việt gian.
Học vụ dạy rõ ràng nghĩa vụ,
Làm công dân đầy đủ phận dân
Theo kỹ thuật, trọng tinh thần,
Không nề giai cấp, không phân nghèo giàu.
Học vụ dạy cày sâu cuốc bẩm,
Đủ tháng ngày êm thấm tự do,
Ăn khoai ăn sắn cũng no,
Bánh mì sữa hộp ai cho không cần,
Học vụ dạy cho dân trí túc
Chở mồ hôi lấy nhục làm vinh,
“Giữa đường thấy chuyện bất bình,
Làm cho đổ quán xiêu đình mới nghe”,
Học vụ dạy biết bề liêm sỉ,
Không làm tuồng thô bỉ xấu xa,
Một lòng vì nước vì nhà,
Đất ta ta ở, việc ta ta làm.
Học vụ dạy dân ham độc lập,
Chung cùng nhau xây đắp nên cao,
Mong cho hạnh phúc dồi dào,
Trăm bề trở ngại gian lao mặc dầu.
Muôn ngàn việc bước đầu phải khó,
Có học thì mới có mở mang,
Mừng nay đã được vinh quang,
Bình dân học vụ hoàn toàn muôn năm.