Thiếu tướng Trần Chí Cường tên thật là Trần Phong Nhã, quê ở thôn Phước Hưng, xã Chân Mây - Lăng Cô, thành phố Huế. Trong Cách mạng tháng Tám năm 1945, ông là Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa tổng An Cư, huyện Phú Lộc. Bài viết này chủ yếu dựa vào tư liệu cuốn “Đường lên phía trước” của ông do Nhà xuất bản QĐND ấn hành năm 2005.

Mùa Thu năm 1945. Sáng 19 tháng 8, phố phường Hà Nội rợp sắc cờ đỏ sao vàng. Từ các ngả đường Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường… từng dòng người ken đặc, tay cầm biểu ngữ, băng rôn, có người mang cả trống, chiêng, kèn để cổ vũ. Những cụ già chống gậy đi bên cạnh thanh niên, thiếu nữ áo dài trắng xen giữa các đội tự vệ mang băng đỏ trên tay. Tiếng trống, tiếng hô "Việt Nam độc lập muôn năm!" vang dội. Không khí rộn ràng như một ngày hội lớn, nhưng đó chính là một Cuộc tổng khởi nghĩa giành lấy chính quyền về tay nhân dân, giành lấy độc lập, tự do.

Hội nghị toàn quốc của Đảng bế mạc, các đại biểu khẩn trương trở về các địa phương, mang theo chủ trương của Đảng, kịp thời phát động và lãnh đạo Nhân dân vùng lên khởi nghĩa giành chính quyền.

Đầu tháng Bảy năm nay, tôi trở lại Lộc Vĩnh khi xã này cùng với Lộc Thủy, Lộc Tiến và thị trấn Lăng Cô nhập lại mang tên mới: Xã Chân Mây - Lăng Cô (TP. Huế). Đây là địa bàn mà trong cách mạng tháng 8/1945, dưới sự chỉ đạo của Bí thư Chi bộ Trần Chí Cường, cha tôi - Phạm Hữu Xuân cùng 5 đảng viên: Trần Lưu, Trần Lý, Nguyễn Văn Đạt, Nguyễn Văn Phiên và Nguyễn Hữu Tiềm tham gia tổ chức, lãnh đạo cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Tổng An Cư.

Bàn Môn - vùng quê cách mạng, một trong những nơi thành lập Chi bộ Đảng đầu tiên ở vùng nông thôn của tỉnh trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Và cứ đến mỗi mùa thu, bao ký ức về những ngày đấu tranh, giành chính quyền về tay Nhân dân lại ùa về.

Trong hồi ký của mình, bà Trần Thị Như Mân, phu nhân học giả Đào Duy Anh viết: “Cách mạng tháng Tám thành công. Sau cuộc biểu tình lớn ở Sân vận động thành phố ngày 23 tháng 8, chính quyền do Nhật dựng lên ở Huế bị sụp đổ. Gia đình chúng tôi phấn khởi đón chào thắng lợi của cách mạng. Ngoài cô Đính là người đã tham gia cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Huế, khi đó tôi mới biết có một số anh là học sinh trường Thuận Hóa ở trong nhà tôi cũng đã tham gia Việt Minh từ trước”. Những dòng này cho thấy sự chuẩn bị chu đáo của lực lượng cách mạng, xây dựng thế trận, chuẩn bị, bố trí lực lượng ứng phó trước những diễn biễn cấp thiết, cấp tốc mà nhiệm vụ của cuộc cách mạng đặt ra.

Họ là những bậc cao niên, những cán bộ tiền khởi nghĩa mà chúng tôi may mắn được gặp và được nghe kể về hào khí của những ngày sục sôi giành chính quyền về tay Nhân dân - Cách mạng tháng 8/1945.

Ngày 19/8/1945, Hà Nội giành được chính quyền, tiếp đến các tỉnh miền Trung từ Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên đến Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi… Ủy ban Nhân dân cách mạng các tỉnh này đã lần lượt ra đời.

Ngay sau khi giành được chính quyền (tháng 8/1945), cần phải giải quyết rất nhiều công việc quan trọng của cách mạng, chỉ chừng một tháng thôi, lúc bấy giờ ở Huế đã có trên chục tờ báo được kịp thời xuất bản.

Từ năm 1930 đến năm 1945, Đảng lãnh đạo toàn dân tộc tiến hành cách mạng dân tộc dân chủ để đưa Việt Nam đến bến bờ độc lập tự do. Đặc biệt từ đầu năm 1943, Đảng đã sớm vạch ra chiến lược văn hóa đầu tiên - Đề cương về văn hóa Việt Nam (Trường Chinh, 1943) làm định hướng tư tưởng, khẳng định vấn đề bản sắc văn hóa dân tộc - tính chất dân tộc, khoa học và đại chúng, làm nền tảng căn bản cho cuộc cách mạng phản đế phản phong, giành chính quyền, phát triển đất nước.