 |
| Công nhân làm việc dưới trời nắng gay gắt tại Hà Nam, Trung Quốc. Ảnh: THX/TTXVN/nhandan |
Gia tăng cả tần suất lẫn cường độ
Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) của Liên hợp quốc cho biết, các đợt sóng nhiệt đã bao trùm một diện tích đại dương kỷ lục trong năm 2024. Nhiệt độ bề mặt biển đạt mức cao nhất từng được ghi nhận, với tốc độ ấm lên của bề mặt biển châu Á trong mỗi thập kỷ gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu.
Ở nhiều quốc gia trong khu vực châu Á, mưa cực đoan đã gây ra thiệt hại nặng nề, các cơn bão nhiệt đới để lại hậu quả nghiêm trọng, trong khi hạn hán gây tổn thất lớn về kinh tế và nông nghiệp. Bão nhiệt đới Yagi, cơn bão mạnh nhất trong năm ngoái đã gây ra thiệt hại và thương vong trên diện rộng tại Việt Nam, Philippines, Lào, Thái Lan, Myanmar và Trung Quốc. Trong khi đó, tuyết tan nghiêm trọng và lượng mưa phá vỡ kỷ lục ở Trung Á đã dẫn đến trận lũ tồi tệ nhất trong ít nhất 70 năm, buộc 118.000 người phải sơ tán.
Ngày 2/9, trong bản cập nhật mới nhất về hiện tượng thời tiết El Nino/La Nina, WMO cảnh báo, La Nina có thể quay trở lại và tác động đến các hình thái thời tiết và khí hậu từ tháng 9 trở đi. Thông thường, La Nina gây ra những tác động khí hậu trái ngược với El Nino, đặc biệt ở các vùng nhiệt đới. Các hiện tượng khí hậu tự nhiên như La Nina và El Nino đang diễn ra trong bối cảnh rộng hơn của biến đổi khí hậu, làm tăng nhiệt độ toàn cầu, trầm trọng thêm các điều kiện thời tiết cực đoan, tác động đến lượng mưa và nhiệt độ theo mùa.
Tác động đến sức khỏe thể chất và tinh thần
Trong số các điều kiện thời tiết cực đoan, nhiệt độ cực đoan có thể gây ra tình trạng đổ mồ hôi quá mức, vượt quá khả năng làm mát tự nhiên của cơ thể, có khả năng dẫn đến chuột rút do nhiệt, sốc nhiệt và thậm chí tử vong trong những trường hợp nghiêm trọng và không được điều trị. Nắng nóng có thể làm trầm trọng thêm các vấn đề sức khỏe đã có từ trước như bệnh tim, hen suyễn, bệnh thận, rối loạn thần kinh và các vấn đề sức khỏe tâm thần.
Một nghiên cứu của Đại học Nam California (Mỹ) cảnh báo, nắng nóng cực đoan có thể đẩy nhanh quá trình lão hóa sinh học ở người cao tuổi, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như chứng mất trí nhớ, đột quỵ, ung thư, bệnh tim, tiểu đường loại 2 và bệnh thận.
Bên cạnh đó, thời tiết cực đoan cũng làm bùng phát các dịch bệnh truyền nhiễm. Sau bão và lũ, các bệnh truyền qua nước như tiêu chảy, tả, sốt xuất huyết bùng phát mạnh, tạo thêm gánh nặng cho các hệ thống y tế yếu kém ở nhiều quốc gia.
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), trong khi các tác nhân gây bùng phát dịch tả như nghèo đói và xung đột vẫn dai dẳng, biến đổi khí hậu và xung đột hiện đang làm trầm trọng thêm vấn đề. Các điều kiện thời tiết cực đoan như lũ lụt, lốc xoáy và hạn hán làm giảm khả năng tiếp cận nước sạch và tạo ra môi trường lý tưởng cho dịch tả phát triển mạnh.
Năm 2025, tình hình dịch tả toàn cầu tiếp tục đặt ra thách thức đáng kể về sức khỏe cộng đồng ở nhiều khu vực. Tính đến ngày 17/8, tổng cộng hơn 409.000 ca mắc bệnh tả hoặc tiêu chảy cấp (AWD), và hơn 4.700 ca tử vong đã được báo cáo từ 31 quốc gia trên toàn cầu.
Đáng chú ý, các điều kiện thời tiết cực đoan còn tác động đến sức khỏe tinh thần, khi các chuyên gia cảnh báo về chấn thương mãn tính do tiếp xúc nhiều lần với thảm họa thiên nhiên. Bà Shan-e-Zainab, một nhà tâm lý học lâm sàng tại thành phố Karachi (Pakistan) cho hay, chấn thương tâm lý biểu hiện khác nhau ở những nhóm tuổi khác nhau. “Người lớn thường biểu hiện lo lắng, tức giận, mất ngủ và thu mình, trong khi trẻ em có thể gặp khó khăn ở trường, gặp ác mộng tái diễn…”.
Việc tiếp xúc nhiều lần với các thảm họa càng làm tăng tác động. Nguy cơ mắc chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD), trầm cảm và bất lực, khi mọi người cảm thấy không thể đối phó với các cuộc khủng hoảng đang diễn ra, tăng lên sau mỗi trận lũ mới.
Cảnh báo từ chuyên gia
Những nhóm chịu tác động nặng nề nhất của điều kiện thời tiết cực đoan bao gồm người lao động ngoài trời, trẻ em, người già và bệnh nhân có bệnh lý nền… khi thiếu các biện pháp bảo vệ và hạ tầng y tế kém.
“Trẻ em dễ bị tổn thương hơn người lớn trước tác động của biến đổi khí hậu, và nhiệt độ quá cao là mối đe dọa tiềm ẩn gây tử vong cho các em”, bà Debora Comini, Giám đốc Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) khu vực Đông Á và Thái Bình Dương nhấn mạnh.
Sóng nhiệt ảnh hưởng đến trẻ em nhiều hơn người lớn vì trẻ em có khả năng điều hòa thân nhiệt kém hơn. Tiếp xúc kéo dài với nhiệt độ cao ảnh hưởng đến khả năng tập trung và học tập của trẻ em, gây nguy hiểm cho việc học tập của các em. Theo dự báo của UNICEF, đến năm 2050, tất cả 2,02 tỷ trẻ em trên thế giới sẽ phải đối mặt với tần suất nắng nóng cao.
Bên cạnh đó, Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) ước tính, 70% dân số lao động toàn cầu, tương đương 2,4 tỷ người có khả năng phải tiếp xúc với nhiệt độ cực đoan trong quá trình làm việc. Chỉ riêng trong năm 2023, hơn 22 triệu ca thương tích và gần 19.000 ca tử vong được cho là do căng thẳng nhiệt. Người lao động ở Nam Á nằm trong số những người bị ảnh hưởng nặng nề nhất.
Đây cũng là vấn đề mà các chính phủ trên thế giới ngày càng quan tâm và đưa ra nhiều chính sách để ứng phó. Singapore đã ban hành khuyến cáo quốc gia về nhiệt độ cũng như các kế hoạch ứng phó với nắng nóng đối với nhiều lĩnh vực khác nhau. Vào tháng 5/2025, Saudi Arabia đã hợp tác với Trung tâm Hiệu suất và Khả năng chống chịu nhiệt của Đại học Quốc gia Singapore để phát triển các giải pháp bảo vệ người lao động ngoài trời khỏi nguy cơ nhiệt độ ngày càng tăng ở Trung Đông, đặc biệt là khi quốc gia này đang triển khai các dự án cơ sở hạ tầng lớn.
Ngoài ra, Chiến lược Hợp tác Đa quốc gia quần đảo Thái Bình Dương mới giai đoạn 2024 - 2029 của WHO cũng vạch ra lộ trình chiến lược và hỗ trợ trung hạn cho các quốc gia quần đảo. Tăng cường khả năng chống chịu trước các mối đe dọa sức khỏe, bao gồm biến đổi khí hậu, tập trung vào các hệ thống y tế có khả năng chống chịu với khí hậu để đảm bảo các cơ sở sẵn sàng ứng phó với khí hậu, bao gồm cung cấp dịch vụ nước sạch và vệ sinh cơ bản.
Theo Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), “cuộc khủng hoảng khí hậu là một cuộc khủng hoảng sức khỏe”, bởi sức khỏe con người có mối liên hệ mật thiết với khí hậu hành tinh và sức khỏe của sinh quyển. Biến đổi khí hậu tác động đến sức khỏe con người thông qua thời tiết cực đoan thường xuyên và dữ dội hơn, nắng nóng cực độ, các đợt bùng phát dịch bệnh gia tăng, tỷ lệ suy dinh dưỡng do mất an ninh lương thực gia tăng và căng thẳng tinh thần. Qua đó, các quốc gia cần nỗ lực tích hợp chính sách về khí hậu và y tế, đồng thời xây dựng các hệ thống y tế xanh, linh hoạt và được định hướng bởi thông tin về khí hậu.