 |
| Rác thải nhựa. (Ảnh: UNDP) |
Được đặt ở vị trí trang trọng trước trụ sở của Liên hợp quốc ở Geneva, nơi đang diễn ra cuộc đàm phán cam go về ô nhiễm nhựa, tác phẩm điêu khắc mang tên “Gánh nặng của người suy tư” của nghệ sĩ người Canada Benjamin Von Wong thu hút sự chú ý đặc biệt của khoảng 3.700 đại biểu đến từ khắp nơi trên thế giới. Tác phẩm khắc họa hình ảnh người đàn ông một tay bế đứa trẻ, một tay cầm chai nhựa bị bóp nát, ánh mắt suy tư nhìn xuống mớ hỗn độn rác thải nhựa bao quanh tượng “Mẹ Trái đất”. “Gánh nặng của người suy tư” đã mô tả mối lo của các thế hệ về “cơn sóng thần” rác thải nhựa đang ập đến mọi ngõ ngách trên Trái đất, kéo theo hệ lụy khôn lường đối với sức khỏe con người, tàn phá hệ sinh thái toàn cầu, đẩy nhanh quá trình biến đổi khí hậu, đe dọa tương lai.
Theo nghiên cứu mới nhất, mỗi năm, thế giới sản xuất hơn 460 triệu tấn nhựa, trong đó 81% số sản phẩm nhựa nhanh chóng trở thành rác thải. Dự báo, đến năm 2060, sản lượng nhựa có thể tăng gấp ba lần, vượt mốc 1 tỷ tấn/năm. Sản xuất nhựa gây ra lượng khí thải nhà kính khổng lồ, lớn hơn tổng phát thải của toàn bộ ngành hàng không. Tuy nhiên, hiện chỉ có khoảng 9% lượng rác thải nhựa được tái chế, số còn lại không được xử lý đúng cách, như đốt, chôn lấp, thậm chí xả thẳng ra môi trường. Hệ quả là một cuộc khủng hoảng môi trường toàn diện.
Sự dễ dãi trong sản xuất, tiêu thụ và xử lý rác thải đã khiến hạt vi nhựa len lỏi xuất hiện mọi nơi, từ những đỉnh núi cao nhất, rãnh đại dương sâu nhất và thậm chí nằm rải rác trong cơ thể người. Khẳng định con người là một bằng chứng sống cho thấy tính cấp bách của vấn đề ô nhiễm nhựa, nhà đàm phán Panama Juan Monterrey Gomez cảnh báo “hạt vi nhựa có trong tiếng khóc đầu tiên của đứa trẻ sơ sinh”. Lời cảnh báo tưởng chừng như hoang đường, nhưng gần đây, giới khoa học đã công bố sự thật gây chấn động dư luận, đó là không chỉ trong máu, phổi con người, hạt vi nhựa được tìm thấy cả trong sữa mẹ, trong não, nhau thai và tủy xương.
Năm 2022, các nước đã nhất trí khởi động tiến trình đàm phán, xây dựng hiệp ước quốc tế đầu tiên mang tính ràng buộc pháp lý, hướng đến mục tiêu chấm dứt khủng hoảng rác thải nhựa. Tuy nhiên, sau ba năm thương lượng, các cuộc thảo luận căng thẳng chung quanh điều khoản cụ thể của hiệp ước vẫn chưa ngã ngũ. Nút thắt chính trên bàn đàm phán nằm ở câu hỏi: hạn chế sản xuất hay chỉ xử lý rác thải?
Tại vòng đàm phán mới nhất đang diễn ra tại Geneva, nhóm quốc gia do Liên minh châu Âu (EU) dẫn đầu, gồm: Australia, Canada, Thụy Sĩ, Anh, cùng nhiều nước châu Phi và Mỹ Latin, ủng hộ soạn thảo một hiệp ước đầy tham vọng với những điều khoản cứng rắn, theo đó cắt giảm sản lượng nhựa và loại bỏ việc sử dụng hóa chất độc hại trong quá trình sản xuất. Tuy nhiên, các nước sản xuất dầu mỏ hàng đầu thế giới bác bỏ quy định ràng buộc về giảm sản lượng, mà chỉ muốn tập trung vào khâu xử lý rác thải. Theo nghiên cứu, khoảng 98% lượng nhựa dùng một lần có nguồn gốc từ nhiên liệu hóa thạch. Vì vậy, không khó hiểu khi những “ông lớn” thuộc ngành dầu mỏ phản đối đề xuất giảm sản lượng nhựa.
Hiệp ước quốc tế về nhựa chỉ có thể “về đích” một khi bài toán cân bằng lợi ích giữa các quốc gia tìm được lời giải. Tuy nhiên, với hai luồng quan điểm trái ngược nêu trên, cuộc đàm phán tại Geneva lại rơi vào bế tắc. Trong khi đó, mỗi ngày, nghệ sĩ người Canada Benjamin Von Wong vẫn kiên trì chất thêm rác thải nhựa chung quanh tác phẩm “Gánh nặng của người suy tư”. Vòng đàm phán tại Geneva khép lại cũng là lúc bức tượng cao khoảng 6m đó bị rác nhựa nhấn chìm. Đây là lời cảnh tỉnh trực quan nhất gửi đến các nhà đàm phán rằng, khi bất đồng sâu sắc chưa được giải quyết, hàng trăm triệu tấn rác thải nhựa vẫn đều đặn bị thải ra môi trường, đe dọa bao phủ toàn bộ Trái đất.