“Mở khóa thể chế” không chỉ là một khẩu hiệu vang lên trong các diễn đàn, mà đã trở thành dòng chảy cải cách lan tỏa từ Trung ương đến từng phòng họp ở địa phương. Từ Nghị quyết (NQ) số 66-NQ/TW, ngày 30/4/2025 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, đến loạt đạo luật và nghị quyết được Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 9, khóa XV, một kỷ nguyên mới đang mở ra cho tư duy lập pháp và hành pháp. 

Về những cải cách thể chế, liên quan đến tách thửa đất, anh Nguyễn Minh Châu, Giám đốc Công ty TNHH MTV Minh Châu print chia sẻ: “Giờ mọi thứ công khai trên mạng, góp ý cũng dễ, không còn chuyện phải chạy vạy hỏi từng phòng ban như trước”. 

Đó là câu chuyện từ ngày 10/7, UBND TP. Huế hoàn tất dự thảo “Quyết định sửa đổi, bổ sung một số điều của quy định về tách thửa đất, hợp thửa đất đối với đất ở và đất nông nghiệp”. Văn bản này thay thế quy định cũ và được công khai để lấy ý kiến từ cơ quan nhà nước, chuyên gia, người dân. Đến ngày 5/8, UBND TP. Huế ban hành Quyết định số 66/2025/QĐ-UBND sửa đổi, bổ sung quy định này.

Tổng Bí thư Tô Lâm từng chỉ đạo: Thể chế pháp luật là động lực, là nền tảng cho phát triển đất nước. Một hệ thống pháp luật đồng bộ, khả thi, minh bạch sẽ tạo ra môi trường ổn định cho sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực hội nhập quốc tế và loại bỏ triệt để các rào cản do pháp luật chồng chéo, mâu thuẫn gây ra. 

Phát biểu bế mạc Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh: “Phát triển không thể đi nhanh trên một nền thể chế chậm. Mọi quyết định lớn đều cần hành lang pháp lý kịp thời và đầy đủ”.

Chưa khi nào trong lịch sử hành chính, các tỉnh, thành chứng kiến sự thay đổi mạnh mẽ như hiện nay. Với Huế, hành trình từ đơn vị cấp tỉnh trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, rồi vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, là sự chuyển mình không chỉ ở tổ chức bộ máy mà cả phương thức quản lý.

Phó Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội (ĐBQH) TP. Huế Nguyễn Thị Sửu cho rằng: Việc Quốc hội và Chính phủ thực hiện thí điểm quyền lập pháp địa phương trong một số lĩnh vực được phân cấp là bước đi táo bạo, thể hiện niềm tin và kỳ vọng lớn đối với mô hình chính quyền đô thị, đặc biệt ở những đô thị đặc thù như Huế. Đây là cơ hội quý để Huế chủ động giải quyết các vấn đề đặc thù về di sản, văn hóa, quy hoạch đô thị và phát triển bền vững. Bà Sửu cũng nhấn mạnh ba yếu tố then chốt để thí điểm hiệu quả: Ranh giới pháp lý rõ ràng, cơ chế kiểm soát; phản biện độc lập; nâng cao năng lực thể chế hóa - thực thi ở địa phương.

Từ quyết sách của Trung ương, Huế đã chuyển động, mọi dự thảo văn bản quy phạm pháp luật được đăng công khai, lấy ý kiến rộng rãi. Mục tiêu là xóa bỏ tình trạng “chỉ đạo miệng” và công văn hành chính không đủ giá trị pháp lý, đồng thời luật hóa các mô hình xã hội hóa như bảo tồn di sản, chỉnh trang phố cổ, xây dựng đường hoa, phát triển du lịch cộng đồng.

Không chỉ dừng ở xây dựng văn bản, Huế tiên phong ứng dụng công nghệ số vào lập quy. Điển hình như “Bản đồ pháp lý tương tác” cho phép người dân tra cứu quy định pháp luật áp dụng ngay tại từng địa chỉ, từ chiều cao xây dựng, quy định bảo tồn, đến loại hình dịch vụ được phép.

Tháng 7/2025, tại Kỳ họp thứ 10, HĐND TP. Huế khóa VIII, lần đầu trí tuệ nhân tạo (AI) được đưa vào hỗ trợ kỳ họp. AI tự động trình bày báo cáo thẩm tra của Ban Kinh tế - Ngân sách; mỗi đại biểu được trang bị máy tính bảng để tra cứu tức thì các căn cứ pháp lý. UVTV Thành ủy, Phó Chủ tịch Thường trực HĐND TP. Huế Nguyễn Quang Tuấn cho biết: “Việc thí điểm ứng dụng AI vào kỳ họp là bước cụ thể hiện thực hóa mục tiêu “chuyển đổi số nghị trường” mà Huế theo đuổi”.

Một dấu mốc quan trọng được Quốc hội khóa XV thông qua tại Kỳ họp thứ 9: NQ sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 2013, đặt trọng tâm vào cải cách tổ chức bộ máy nhà nước, đặc biệt ở cấp chính quyền địa phương. Đặc biệt, NQ 18-NQ/TW, ngày 25/10/2017 về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả” của Bộ Chính trị (NQ 18) bước vào giai đoạn triển khai toàn diện, với đích đến là “xây dựng bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương nhấn mạnh: “Việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã không đơn thuần chỉ là một sự kiện hành chính, mà là một dấu mốc quan trọng trong tiến trình cải cách thể chế. Đây là cơ hội vàng để tái định hình không gian phát triển đô thị Huế theo hướng hiện đại, thông minh nhưng vẫn giữ được bản sắc Cố đô”.

Từ thực tiễn cho thấy, cải cách thể chế của Việt Nam không phải là một hành trình đơn độc. Trên thế giới, nhiều quốc gia đã từng bước đi tương tự - tái cấu trúc bộ máy, phân quyền mạnh cho địa phương, tinh giản tầng nấc trung gian, gắn liền với chuyển đổi số và gặt hái thành công. 

Estonia, quốc gia nhỏ bé vùng Baltic, từng đối diện với nguồn lực hạn chế sau khi độc lập, nhưng nhờ mô hình “nhà nước số” toàn diện, họ cắt giảm đáng kể thủ tục, để nay 99% dịch vụ công đều thực hiện trực tuyến, DN đăng ký chỉ trong vài phút. New Zealand, cách đây hơn ba thập kỷ cũng mạnh tay giảm số bộ ngành, giao quyền ngân sách và chính sách nhiều hơn cho địa phương, nhưng kèm theo nguyên tắc “quản lý vì kết quả”, giúp dịch vụ công nâng chất lượng rõ rệt. 

Theo NQ sửa đổi Hiến pháp, chính quyền địa phương ở các đô thị trực thuộc Trung ương sẽ được cơ cấu lại theo mô hình 2 cấp: Cấp thành phố và cấp phường/xã, bỏ cấp trung gian quận/huyện. Hiến pháp mới còn khẳng định rõ: HĐND và UBND cấp thành phố có quyền quyết định chính sách đặc thù, tổ chức bộ máy theo nhu cầu thực tiễn, miễn là tuân thủ luật chung. NQ 18 đặt thêm nguyên tắc then chốt: Giảm tối đa tầng nấc trung gian, tăng thẩm quyền và trách nhiệm ở cơ sở; chuyển mạnh từ kiểm soát đầu vào sang giám sát kết quả; thay đổi cơ chế tuyển dụng công chức; và sáp nhập đơn vị hành chính không đủ tiêu chuẩn.

Bà Nguyễn Thị Sửu, Phó Trưởng đoàn ĐBQH TP. Huế, nhìn nhận: “Việc sửa Hiến pháp lần này là để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và thích ứng linh hoạt với mô hình quản trị mới trong thời đại số. Mục tiêu cốt lõi là phân định rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương, đồng thời nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm, nhất là ở các đô thị đặc thù như Huế”. “Hiến pháp mới mở đường cho ba đổi thay quan trọng: Mô hình chính quyền đô thị 2 cấp, thí điểm cơ chế lập pháp địa phương và thúc đẩy quản trị số - chính quyền điện tử”, bà Sửu nói.

Tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Huế mới đây, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình lưu ý: “Việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp không đơn thuần là thay đổi cơ cấu bộ máy, mà là một bước cải cách thể chế lớn. Hiệu quả mô hình mới phải được đo bằng sự hài lòng của người dân và DN. Huế cần đầu tư mạnh mẽ cho cấp xã về cơ sở vật chất, nhân lực, đồng thời triển khai quyết liệt phân cấp, phân quyền, tháo gỡ khó khăn cho DN để khơi thông nguồn lực mới cho phát triển”.

Ở Huế, cải cách đã không khởi đầu từ bàn giấy. Ngay khi NQ được Quốc hội thông qua, thành phố bắt tay vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Và chỉ trong một tháng, từ 1- 31/7/2025, bộ máy hành chính của Huế “chạy” hết công suất: 44.825 hồ sơ thủ tục hành chính được tiếp nhận và giải quyết tại 40 xã, phường. 91,17% trong số đó được nộp trực tuyến, một con số phản ánh rõ sức bật của nền hành chính số.

Phường Phú Xuân là “đầu tàu” của tháng, tiếp nhận 2.934 hồ sơ và xử lý ngay 95% trong số đó. Xã Phú Vang lại gây ấn tượng bằng tỷ lệ nộp hồ sơ trực tuyến gần như tuyệt đối: 99,81% (1.538/1.541 hồ sơ). Những con số khô khan, nhưng đằng sau là thói quen mới của người dân - nơi “đi làm giấy tờ” không còn đồng nghĩa với xếp hàng chờ đợi. 

Ông Nguyễn Việt Bằng, Chủ tịch UBND phường Phú Xuân, TP. Huế chia sẻ: “Kết quả này không chỉ là nỗ lực của bộ phận một cửa, mà còn nhờ sự chủ động của người dân trong việc sử dụng dịch vụ công trực tuyến. Chúng tôi kiên trì hướng dẫn từng trường hợp, nhất là người lớn tuổi, để ai cũng có thể tự thao tác. Khi thấy thủ tục được giải quyết nhanh gọn, minh bạch, bà con dần bỏ thói quen đến trực tiếp và coi việc nộp hồ sơ online là bình thường mới”.

Nhờ vậy, Huế giữ vững vị trí nhóm dẫn đầu cả nước: 40/40 đơn vị cấp xã hoàn thành chỉ tiêu, toàn thành phố nằm trong nhóm dẫn đầu toàn quốc và đạt trọn 14/14 nhiệm vụ được giao. Tỷ lệ giải quyết hồ sơ trực tuyến toàn thành phố cuối tháng 7 đạt 88,46%, một “con số biết nói” về tinh thần cải cách.

Ngay từ những ngày đầu vận hành mô hình mới, các xã, phường đã nhanh chóng bắt nhịp. Việc được trao quyền mạnh hơn giúp họ xử lý gọn gàng các tình huống phát sinh, rút ngắn thời gian giải quyết công việc.

Ông Lê Đình Huy, Giám đốc Công ty xây dựng Huy Long nói: “Trước đây, mỗi lần xin xác nhận hồ sơ, tôi phải cử nhân viên đến phường, mất nửa ngày mới xong. Giờ chỉ cần nộp trực tuyến, chưa đầy một giờ đã có kết quả. Điều đó giúp chúng tôi chủ động hơn rất nhiều trong tiến độ công việc”.

Theo Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND TP. Huế Nguyễn Văn Phương, để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp vận hành thông suốt, mỗi xã, phường phải là một cộng đồng toàn diện, an toàn, đáng sống. Tinh thần ấy được gói trong những phương châm rõ ràng: “Nắm chắc địa bàn, chủ động từ cơ sở, giải quyết ngay tại chỗ” - không đùn đẩy, không chờ đợi. “Không tệ nạn, không tiếng ồn hay ô nhiễm, không để phát sinh điểm nóng” - giữ môi trường sống bình yên. “Phục vụ Nhân dân là trách nhiệm và nghĩa vụ” - để người dân “đến là được làm, làm là được việc”.

Không chỉ quản lý, Huế còn muốn “xây văn hóa xã, phường; dựng cộng đồng nghĩa tình;  trao thế hệ nền tảng”, nuôi dưỡng giá trị nhân văn cho lớp trẻ. Và để diện mạo đô thị phản ánh tinh thần ấy, mỗi địa phương phải giữ “hạ tầng sạch sẽ, giao thông thông suốt, đô thị gọn gàng - văn minh”.

(Còn nữa)